“Το 1837 ηγεμόνας στην Ελλάδα ήταν ο γερμανοτραφής βασιλιάς Όθωνας. Κάποια μέρα ένας Βαυαρός στρατιώτης της φρουράς του Όθωνα έκανε σκοπιά στη γέφυρα πάνω απ’ το Μεγάλο Ρέμα, την κοίτη ενός ξεροπόταμου στο Πικέρμι, ένα χωριό λίγα μίλια βορειοανατολικά της Αθήνας. Του φάνηκε λοιπόν σαν κάτι να λαμποκοπά μες το ρέμα. Σκαλίζοντας το χώμα ανέσυρε αυτό το κάτι, που θύμιζε ανθρώπινο κρανίο που είχε ενσωματωμένες πάνω του διαμαντόπετρες!!. Έσπευσε να κρύψει τον θησαυρό του σε κάποια τάφρο στο Πικέρμι.
Όταν γύρισε στο Μόναχο, δεν έπαψε να κοκορεύεται για το πολύτιμο αρχαιοελληνικό εύρημά του, το κρανίο με τους πολύτιμους λίθους. Όταν κάποτε προσπάθησε να το πουλήσει τον συνέλαβαν για τυμβωρυχία. Η αστυνομία κάλεσε τον διακεκριμένο ζωολόγο Ανδρέα Βάγκνερ σαν τον πλέον ειδήμονα. Αποδείχτηκε τότε πως τα “διαμάντια” δεν ήταν τίποτα άλλο παρά κρύσταλλοι ασβεστίτη. Αλλά, προς κατάπληξη του Βάγκνερ, το κρανίο δεν ανήκε σε αρχαίο Έλληνα, μα σε ανθρωποειδή πίθηκο ηλικίας 13 εκατομμυρίων ετών.
Το μοναδικό αυτό εύρημα του στρατιώτη άναψε τη σπίθα για να ξεκινήσουν πυρετωδώς οι έρευνες για αναζήτηση οστών στην Ελλάδα.
Γερμανοί, Αυστριακοί, Γάλλοι, Ελβετοί, Εγγλέζοι και Έλληνες επιστήμονες μαζεύτηκαν στο Πικέρμι, όπου επιχείρησαν ευρείας κλίμακας ανασκαφές στο διάστημα μεταξύ 1839 με 1912. Έτσι, από το Μεγάλο Ρέμα ήρθαν στην επιφάνεια υπολείμματα όντων που από τη μια φαίνονταν οικεία και αναγνωρίσιμα, μα από την άλλη πάλι ήταν εντελώς περίεργα. Σχεδόν όλα τα ευρήματα του Πικερμίου αποκαλύφθηκε πως ήταν ενδιάμεσου τύπου, οι «κρίκοι που λείπανε» ανάμεσα σε διαδοχικές περιόδους, στοιχείο που ενίσχυε σημαντικά την αναδυόμενη νέα τότε θεωρία για την Εξέλιξη των Ειδών (Δαρβίνος, πρώτη έκδοση 1859).
Τα παλαιοντολογικά ευρήματα του Πικερμίου αναφέρονται σε επιστολή του Δαρβίνου προς τον ερευνητή παλαιοντολόγο Albert Gaudry. 17 Σεπτεμβρίου 1866 [Charles Darwin: The Correspondence, Cambridge University Press, σελ. 317].
Τα ευρήματα της Αττικής αναφέρονται επίσης στα συγγράμματα του Δαρβίνου “Καταγωγή των ειδών” και “Καταγωγή του ανθρώπου”.
Σήμερα πλέον, περισσότερα από 8.000 δείγματα απολιθωμένων οστών απ’ τις ανασκαφές στο Πικέρμι φυλάσσονται σε μουσεία ανά τον κόσμο.
Οι παλαιοντολόγοι έφεραν στο φως πλήθος απολιθωμάτων από πενήντα τρία (53) συνολικά διαφορετικά είδη της Νεογενούς περιόδου. Πέρα από τα ανθρωποειδή, τις στρουθοκαμήλους, τους χοίρους, τα τριοπληφόρα άλογα, βρέθηκαν τεράστιες χελώνες, μεγέθους όσο ένα Βολκσβάγκεν Beetle.
Τα σαρκοβόρα – ύαινες, λιοντάρια, αρκούδες και οι σπαθόδοντες τίγρεις αναδείχτηκαν πολύ μεγαλύτερα από τους σημερινούς απογόνους τους θηρευτές. Τα πιο ογκώδη οστά ανήκαν σε μεγάλους μαστόδοντες, την γιγάντια καμηλοπάρδαλη Helladotherium, ρινόκερους και τον κτηνώδη χαλικοθήριο Ancylotherium, ένα βαρύ φυτοφάγο ζώο με αγκιστρωτά νύχια αντί για οπλές.
Το πιο εντυπωσιακό που βρέθηκε στο Πικέρμι ήταν ο τεραστίων διαστάσεων ελέφαντας Deinotherium giganteum, το δεύτερο σε μέγεθος χερσαίο θηλαστικό που περπάτησε ποτέ στη γη (μετά τον Intricotherium). Τα δεινοθήρια έφταναν σε ύψος τα 4.5 μέτρα και έφεραν χαυλιόδοντες που γύριζαν προς τα κάτω και πίσω, αντί για πάνω και εμπρός. Μετακινούνταν στην Ευρώπη, Ευρασία και Αφρική μέχρι την εξαφάνισή τους, κατά την πλειστόκαινο εποχή.
Πώς συνέβη και τέτοια μεγάλη ποικιλία ζώων κατέληξαν να βρεθούν σωρευμένα όλα μαζί σ’ ένα ρέμα; Ορισμένοι παλαιοντολόγοι υποστήριξαν πως κάποιο κατακλυσμιαίο φαινόμενο, ας πούμε μια τεράστιας έκτασης κατολίσθηση, προκάλεσε βίαιη εισροή θαλασσίων υδάτων, που συνέπτυξε τα πανικόβλητα ζώα πριν τελικά πνιγούν κάτω απ’ τις λάσπες. Ο Γάλλος παλαιοντολόγος Albert Gaudry υπέθεσε πως ίσως η ραγδαία άνοδος των υδάτων στο Αιγαίο ανάγκασε τα ζώα να περιοριστούν στο βουνό της Πεντέλης όπου κατέληξαν να λιμοκτονούν. Ο Othenio Abel παρατήρησε πως πολλά από οστά των μελών των μεγάλων φυτοφάγων ζώων ήταν θραυσμένα σαν από κατάγματα και έκανε την υπόθεση ότι μια καταστροφική δασική πυρκαγιά οδήγησε τα ζώα αφηνιασμένα στον γκρεμό.”
Τα απολιθώματα του Πικερμίου ήταν αυτά που επέτρεψαν στους επιστήμονες του 19ου αιώνα να αναπτύξουν παραπέρα την τολμηρή θεωρία πως η Ελλάδα υπήρξε σταυροδρόμι μαζικών μεταναστεύσεων πολλών ζωικών ομάδων, κυρίως προβοσκιδοτών, ανάμεσα στην Ασία, την Ευρώπη και την Αφρική κατά την Μειόκαινο Εποχή, πριν από 25 έως 5 εκατομμύρια χρόνια. Μερικά από τα αφανισθέντα πλέον είδη έμοιαζαν με τους σημερινούς ελέφαντες της Αφρικής και της Ασίας, συνεισφέροντας πολύτιμη γνώση για τις καταβολές των ζώων αυτών, και εξάπτοντας το ενδιαφέρον για παραπέρα έρευνα για τις ενδιάμεσες μορφές θηλαστικών. Απολιθωμένα υπολείμματα σαν αυτά του Πικερμίου υπάρχουν επίσης και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, τη βόρεια Ελλάδα (Εύβοια, Βοιωτία, Θεσσαλία, Μακεδονία), στη Σάμο και μερικά ακόμα νησιά του Αιγαίου, στη Δυτική Τουρκία, τη Βόρεια Αφρική, και την οροσειρά Σιουαλίκ της Ινδίας και του Πακιστάν.
Οι σημαντικότερες παλαιές ανασκαφές έγιναν από τους Albert Gaudry, Ηρακλή και Μάξιμο Μητσόπουλο ( 1855-56 και 1860 ), Arthur Smith Woodward και Θεόδωρο Σκούφο ( 1901 ), και Othenio Abel (1912 ).
Δεν υπάρχουν ασφαλείς ενδείξεις για τις ακριβείς θέσεις των παλαιών ανασκαφών. Πρέπει να σημειωθεί ότι η κοίτη του ρέματος έχει υποστεί αλλαγές στη διαμόρφωσή της σαν συνέπεια των γεωργικών δραστηριοτήτων και της ανάπτυξης του οικισμού του Πικερμίου, μα και της ανθρώπινης αυθαιρεσίας (ρίψεις μπάζων κλπ.)
Το Πανεπιστήμιο της Αθήνας ξεκίνησε νέες έρευνες (Καθηγητής Γ. Θεοδώρου) από το 2008 και έπειτα, αναζητώντας συνεχώς ν έ ε ς θ έ σ ε ι ς, διαφορετικές (Pikermi Valley 1 έως 4 ή PV1 - PV4) από εκείνες των (αμφιλεγόμενων) σημείων των παλαιών ανασκαφών, και ήδη οι προσπάθειες απέδωσαν σημαντικά ευρήματα. Ενδιαφέρον εύρημα ήταν ωμοπλάτη προβοσκιδοτού Deinotherium, μήκους 93 εκ. στη θέση PV3, που μάλλον συμπίπτει με τη θέση των ανασκαφών του Albert Gaudry. Οι επιστήμονες εκτιμούν πως τα ευρήματα στην περιοχή του Πικερμίου δεν ανήκουν σε χρονολογικά ομοιογενή πανίδα, αλλά κατανέμονται σε δύο ή και τρία επίπεδα-ορίζοντες, που αντιστοιχούν σε ξεχωριστές χρονολογικές περιόδους, και σε θέσεις κατά μήκος του ρέματος, εντός της κοίτης και στις παρυφές του. Πολλά από αυτά εκτίθενται στην Έκθεση των Παλαιοντολογικών Θησαυρών που λειτουργεί στο Πικέρμι.
Βρήκαμε και παραθέτουμε ένα απόσπασμα από Τεχνική Έκθεση του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου που περιλαμβάνεται στα δεδομένα GIS της ESRI (Environmental Systems Research Institute). Υπογράφει ο Καθηγητής του ΕΜΠ Γ. Τσακίρης, Συντονιστής της Ιδρυτικής Επιτροπής του Εθνικού Δικτύου Εργαστηρίων για τη Διαχείριση των Υδατικών Πόρων.
“Η παλαιοντολογική θέση του Πικερμίου α π ε ι λ ε ί τ α ι από τις μελλοντικές εγκαταστάσεις συστημάτων επεξεργασίας υδάτων από την Εθνική Υπηρεσία Υδάτων (ΕΥΔΑΠ) στην παρακείμενη περιοχή.” Σεπτέμβριος 2007
Απόλυτα δικαιολογημένες λοιπόν οι φωνές ανησυχίας και διαμαρτυρίας για κάθε παρέμβαση που θα επιχειρούσε η ΕΥΔΑΠ σε μια τόσο ευαίσθητη περιοχή, αναγνωρισμένη από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα σαν τ ό π ο ς α ν α φ ο ρ ά ς για την Παλαιοντολογία.
ΠΗΓΕΣ:
1. Adrienne Mayor: The First Fossil Hunters: Dinosaurs, Mammoths and Myth in Greek and Roman Times
2. Pikermi; New Excavations at a Classical Locality G. Theodorou , S. Roussiakis , A. Athanassiou , V. Mitsopoulou , Ch. Solomos , A. Lychounas
3. Remarks on new proboscidean remains from the classical Late Miocene locality of Pikermi and their associated fauna 2014 Socrates Roussakis, Athanassios Athanassiou, Dimitrios Michaelidis, Vasiliki Mitsopoulou, Christos Solomos and George Theodorou
